واقعیتهایی صریح درباره آینده نفت ایران - جملات زیبا

به گزارش خبرنگاران، لایحه بودجه سال 1400، دوباره نگاه ها را به نفت برگرداند. نقشی که دولت برای نفت در نظر گرفته، کورسوی امید به مذاکره را در دل برخی روشن کرده و شانه های برخی از حالا زیر سنگینی بار کسری احتمالی بودجه سال آینده خم شده است.

دولت دوازدهم در حالی فروش روزانه 2.3 میلیون بشکه نفت و کسب درآمد 199 هزار میلیاردی از این محل را برای سال آینده پیش بینی کرده است که عمر خودش رو به پایان است و فقط پنج ماه مجری چنین پیش بینی ای خواهد بود.

همین پیش بینی باعث شده است قبل از اینکه مهر حضور لایحه بودجه در مجلس خشک شود، صدای اعتراض بهارستانی ها به گوش برسد. برخی کنندگان مردم لایحه را تاثیرپذیر از غرب دانسته اند و برخی دیگر تحقق آن را غیرممکن. رئیس مجلس هم آن را تکیه بر باد دانسته و گفته است اتکا به نفت، شر مطلق است. در این سو اما پاستورنشین ها بر واقع بینانه بودن لایحه تاکید دارند و تحقق آن را دور از دسترس نمی دانند.

بر کسی پوشیده نیست که سرنوشت گره خورده نفت با سیاست، از یک سو دروازه بازار دنیای نفت را روی طلای سیاه ایران بسته و از سوی دیگر سد ورود تکنولوژی و سرمایه خارجی ها به صنعت نفت ایران شده است. به همین دلیل حداقل در دو سال گذشته خبری از صادرات نفت و به تبع آن درآمدهای نفتی نبوده و همین موضوع باعث شده برخی تحقق بودجه را غیرممکن بدانند. در واقع درآمد 199 هزار میلیارد تومانی نفت در سال آینده در شرایطی محقق می شود که امکان صادرات وجود داشته باشد و امکان صادرات در صورتی محقق خواهد شد که روابط سیاسی کشور تغییر کند.

سه بعد تحقق فروش نفت طبق لایحه

به طور کلی، تحقق فروش نفت طبق لایحه در سال آینده، چند بعد دارد. نخست، بعد سیاسی، دوم بعد فنی و سوم بعد دنیای. به طور خلاصه تا روابط سیاسی کشور تغییر نکند و تحریم ها لغو نشود، ایران امکان فروش حتی یک بشکه بیشتر نفت را نخواهد داشت. از سوی دیگر از نگاه فنی، صنعت نفت باید آمادگی افزایش میزان تولید، به میزانی که هم جوابگوی نیاز داخل باشد و هم به صادرات برسد را داشته باشد و از زاویه دنیای، بازار دنیای نفت باید با توجه به کاهش تقاضا به دلیل شیوع کرونا و تعهد اوپکی ها به کاهش تولید، بتواند میزبان نفت ایران باشد.

پاستورنشینان امیدوارند، سایرین نه!

از نظر سیاسی، دولت تدبیر و امید همچنان بر تغییر رویکرد مقامات ینگه دنیا امیدوار است و حسن روحانی رئیس جمهوری ابراز امیدواری کرده است که اشتباه اعمال تحریم های مختلف توسط آمریکا در آینده توسط حاکمان بعدی در کاخ سفید جبران شود. رئیس جمهوری همچنین اعلام کرده است که اولین پیام بودجه این است که ما یک چشم انداز بسیار روشن و امیدبخش برای سال 1400 داریم و این نه بر مبنای اینکه می خواهیم با کسی مذاکره یا توافق کنیم یا توافق نکنیم، بلکه در چارچوب محاسبات دولت است. دنیا این پیام را به خوبی دریافت کند که شرایط تولید و فروش نفت ایران در سال آینده با دو سال قبل کاملا متفاوت خواهد بود، هرچند ممکن است کاسبان تحریم و یأس آفرینان خیلی از این علامت خوشحال نشوند ولی به هر حال این چراغ امیدی برای ملت بزرگ ما نسبت به سال آینده است.

البته این مباحث در حالی مطرح می شود که بهارستانی ها با افزایش سهم نفت در بودجه مخالفند و بر این باورند که قرار نیست تغییری رخ دهد که میزان صادرات نفت ایران افزایش یابد!

با این حال باید گفت تا تغییری در دیپلماسی کشور رخ ندهد پای نفت ایران به نفتکش ها هم باز نخواهد شد.

کارنامه درخشان وزارت نفت در بازگشت به میادین

ضلع دیگر و حیاتی این مثلث، مباحث فنی است. اعمال تحریم ها هر چند چراغ تولید از میادین را خاموش نکرد و توسعه میادین در قالب قراردادهای IPC و نگهداشت و افزایش تولید ادامه دارد اما بر سرعت تولید تاثیر گذاشت و میزان تولید را کاهش داد. اما به نظر نمی رسد وزارت نفت در این مورد نگران باشد و روحانی اعلام کرده است که این آمادگی برای افزایش سریع تولید نفت بیشتر وجود دارد.

البته این قصه ناآشنا نیست و وزارت نفت در سال 1395 و در فضای پسابرجام نیز توانست در مدت کوتاهی با افزایش میزان تولید، جایگاه خود را در اوپک و بازار دنیای نفت پس بگیرد و نفت ایران دوباره بر تن خواستگارانش نشست. از سوی دیگر بیژن زنگنه، وزیر نفت هم اعلام کرده است که مجموع تولید نفت و میعانات گازی 4 میلیون و 500 هزار بشکه در روز خواهد شد. به گفته وی در بودجه سال آینده حدود 2 میلیون و دویست هزار بشکه برای مصرف داخلی و 2 میلیون و 300 هزار بشکه نیز برای صادرات پیش بینی شده است. بنابراین با این حجم از صادرات حدود 25 درصد بودجه سال 1400 تامین می شود، البته این در صورتی است که نرخ تسعیر ارز دولت برای تامین کالاهای اساسی 11 هزار و 500 تومان و نرخ تسعیر ارز برای شرکت های دولتی 17 هزار تومان باشد.

البته زنگنه بر این موضوع تاکید کرده است که اعداد مذکور به شرط رفع تحریم ها در نظر گرفته شده و اگر شرایط بهتر شود این عدد محقق می شود و در غیر این صورت باید اوراق مشارکت فروخته شود.

زنگنه پیش از این نیز بارها بر این موضوع تاکید کرده بود که ظرفیت تولید در صنعت نفت حفظ شده تا بلافاصله با لغو تحریم ها، ایران به بازار دنیای نفت بازشود.

آیا بازار دنیای می تواند میزبان نفت ایران باشد؟

جدا از موضوعات داخلی صادرات نفت، باید به بعد بین المللی آن نیز توجه کرد. در واقع آمادگی بازار برای میزبانی نفت ایران نیز به اندازه آمادگی ایران برای از سرگیری صادرات مهم است. پیش از این سه موسسه بین المللی، میزان بازگشت صادرات نفت ایران را در صورت پیروز شدن بایدن در انتخابات آمریکا بررسی کردند. بر این اساس، مجمع بین المللی انرژی گفته بود تولید ایران به سرعت در این سناریو که اکنون محقق شده، بازیابی می شود و میزان صادرات ایران به 2 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. بانک ژاپنی MUFG نیز در این باره ادعا کرده بود ایران در صورت پیروزی بایدن می تواند تا پایان 2021 سطح صادرات خود را به 2.4 میلیون بشکه در روز برساند. نشریه پلتس هم معتقد است ایران در یک سال حدود 1.5 میلیون بشکه نفت را به بازار باز خواهد گرداند. این سه پیش بینی قبل از پیروزی بایدن اجرا شده اند اما جی پی مورگان اخیرا گفته صادرات نفت ایران در سال آینده میلادی می تواند به 1.2 میلیون بشکه در روز برسد مشروط بر اینکه توافقی بین تهران و واشنگتن صورت گیرد.

به طور کلی به نظر می رسد بازار دنیای در انتظار بازگشت نفت ایران است. اکنون به نظر می رسد که خریداران نفت ایران آرامش بیشتری دارند و احتمال می دهند که بایدن شرایط را ملایم کند تا حداقل بتوانند ایران را به لیست تأمین کنندگان انرژی خود بازگردانند. حتی گزارش هایی از بازارهای بین المللی و منابع آگاه به گوش می رسد که می گویند از همین حالا کشورهایی نظیر هند مذاکرات برای پیش خرید نفت از ایران را شروع کرده اند.

از سوی دیگر، مازاد عرضه نفت خام در بازار سبب شده که خریداران قدرت بیشتری داشته باشند و در چنین شرایطی معاملات اسپات (تک محموله ای) را در اولویت قرار دهند. در شرایط کنونی قراردادهای بلندمدت با اقبال کمتری روبرو است و بازار عمده معاملات، تک محموله ای است.

حدود 2 میلیون بشکه نفت خام ایران برای ورود روزانه به بازار نفت در حالی آماده می شود که مشتریان نفت ایران از چین، کره جنوبی، هند، ژاپن و ترکیه - مشتریان سنتی نفت ایران- و همین طور اسپانیا، یونان، فرانسه، ایتالیا، امارات متحده عربی، سنگاپور، آفریقای جنوبی، تایوان، سریلانکا و شرکت هایی نظیر توتال فرانسه و انی ایتالیا قراردادهای جدید مدت دار یا تک محموله ها از کشورهای دیگر را جایگزین نفت ایران کرده اند.

در بررسی اینکه کدام یک از این قراردادها مدت دار و کدام خریدها تک محموله است، به این نتیجه می توان رسید که بخش قابل توجهی از خریدها به صورت تک محموله جایگزین نفت ایران شده اند و این موضوع دست ایران را در بازاریابی مجدد باز می گذارد.

البته در مورد قراردادهای مدت دار، لازم است مذاکرات جدیدی از سر گرفته شود. یعنی پالایشگاه ها برای یک مدت معین باید برنامه ریزی کنند.

ثروتی که از دست می رود

در نهایت باید گفت نفت در متن است و مسائل سیاسی و فنی و بین المللی در حاشیه! نباید این موضوع را فراموش کنیم که بیشتر میادین نفتی کشور در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و اگر روش های افزایش ضریب بازیافت اجرایی نشود و برای توسعه آنها سرمایه گذاری نشود، ممکن است ایران در سال های نه چندان دور، این ثروت ملی را به طور کامل از دست بدهد زیرا با بالا رفتن عمر میادین، امکان تولید سخت تر می شود و به سرمایه بیشتری نیاز دارد و حتی ممکن است امکان تولید از یک میدان به طور کامل از بین برود.

این در حالی است که تعدادی از مهم ترین میادین نفتی و گازی ایران مشترکند و در تمام سال هایی که ایران حق صادرات ندارد، کشور مقابل از میدان مشترک برداشت می کند.

از سوی دیگر در صورت تداوم تحریم ها، ایران مشتریان سنتی خود را از دست می دهد و بازاریابی به گره کوری تبدیل می شود که نه با دست باز خواهد شد و نه با دندان!