تاریخ هگمتانه ، یادگاری از دوران پر فراز و نشیب حکمرانی مادها - جملات زیبا

ریشه لغوی هگمتانه در تاریخچه هگمتانه

هگمتانه در زبان پارسی باستان و تاریخچه هگمتانه به معنای جای گردآمدگان یا جای کنار هم آمدگان است. یونانی ها هگمتانه را اکباتان می خواندند و امروزه نیز به همین نام می شناسند. نام هگمتانه در زبان پارسی نوین به همدان تغییر یافت. این شهر کهن و باستانی اولین مرکز ایران است. هگمتانه در سده 17 قبل از میلاد و به وسیله دیااکو یا دیاکو اولین پادشاه ماد بنیانگذاری شد. مادها یکی از سه قبیله آریایی بودند که در آن موقع هم جوار هم می زیستند. پارت ها و پارس ها نیز دو قبیله دیگر آریایی نام داشتند. این سه قبیله که به مرور زمان از یکدیگر جدا شدند، گاه با یکدیگر متحد و گاه سر ناسازگاری گذاشته و می جنگیدند.

حکمرانی مادها و آنالیز حفاری های هگمتانه

در سده هشتم قبل از میلاد و در تاریخچه هگمتانه مادها در غرب ایران متحد شدند و قدرت گرفتند. دیاکو اولین پادشاه قبیله مادها بود. به گفته هرودوت(باستان شناس-تاریخ نگار) سلسله مادها شامل 4 شاه بوده که مجموعا حدود 150 سال حکمرانی نموده اند. به گفته وی اسامی این چهار شاه عبارتند از: دیاکو، فرورتیش، هووخشتره و ایشتوویگو(آستیاگ). نام آن ها در تاریخچه هگمتانه مهم می باشد.

تاریخ هگمتانه: دیاکو

قبل از دیاکو همان طور که در تاریخچه هگمتانه آمده است، مادها در شهرهای کوچک و پراکنده زندگی می کردند. دیاکو در دوره ای بسیار بی عدالت و بی قانون زندگی می کرد در نتیجه درصدد برآمد تا یک وحدت و قانون جمعی به وجود آورد. در پی این اقداماتش او را به عنوان یک قاضی عدالت پیشه و بی طرف قلمداد کردند. این معروفیت وی را یاری رساند تا بعدها با او متحد شده و او را به عنوان فرمانروایشان برگزینند. دیاکو نیز از این فرصت سود جست و قبایل پراکنده ماد را متحد کرد و اولین سلسله قانون مند مادها را شکل داد. دیاکو هگمتانه را به عنوان مرکز حکومت مادها قرار داد. یکی از اولین اقدامات دیاکو گماشتن نگهبانانی برای خود و ساختن دژی مستحکم که شهر را از هجوم بیگانگان حفظ می کرد و رونق دادن به اقتصاد مردمان شهر هگمتانه بود! طبق نوشته های هرودوت دژ هگمتانه از هفت دیوار ساخته شده که هر دیوار داخلی از دیوار بیرونی بلندتر است. در ضمن دیوارها هر کدام به یک رنگ خاص تزیین شده بودند. داخلی ترین دیواره طلایی رنگ بوده و قصر پادشاه را محصور می نموده است. خاتمه سارگون دوم شاه آشور(715 قبل از میلاد) طی اقدامی توانست دیاکو را اسیر کند و به فرمانروایی او خاتمه دهد. طبق رسومات آشوریان، جان دیاکو را بخشید اما او را به همراه خانواده به حمات تبعید کرد که در ;تاریخ هگمتانه نام او دیده می گردد.

تاریخ هگمتانه: فرورتیش

پسر دیاکو در تبعید در سرزمین آشور دوباره مادها را متحد نمود و توانست با یاری گرفتن از قبایل همسایه به آشوریان اعلان جنگ دهد. فرورتیش در این جنگ پیروز شد و مادها دوباره قدرت را در دست گرفته و سرزمین هایی که به وسیله آشوریان غصب شده بود باز پس گرفتند. فرورتیش در تاریخ هگمتانه، 22 سال بر آن حکم راند تا در نهایت در جنگی که مجددا با آشوریان بر پا کرد، کشته شد و نامش در تاریخچه هگمتانه ماند.

تاریخ هگمتانه: هوخشتره

یکی از پسران فرورتیش به نام هووخشتره جانشین پدر شد. وی 40 سال بر هگمتانه حکمرانی نمود. وی قدرتمندترین پادشاه مادها و نخستین شاه ایرانی بود که توانست کل سیطره حکومتش را متحد نموده و یک حکومت سراسری و مستقل تشکیل دهد. او اولین بنیان گذار امپراطوری ایران باستان است. هووخشتره فتوحات زیادی داشت. یکی از آن ها به اطاعت کشاندن قوم بزرگ پارس بود. پس از مرگ هووخشتره پسرش ایشتوویگو یا آستیاگ جانشین وی در تاریخچه هگمتانه شد.

تاریخ هگمتانه: ایشتوویگو (آستیاگ)

آستیاگ آخرین پادشاه ماد بود که حدود 35 سال به هگمتانه حکم راند. از اقدامات او اطلاعات زیادی در دست نیست و فقط می توان به جنگ و یورش وی به قفقاز و لیدی اشاره نمود که در نهایت منجر به صلح و پیمان با شاه لیدی و خاتمه ازدواج آستیاگ با آرینیس خواهر شاه لیدی شد. خاتمه طی لشکرکشی به سمت کوروش لشکریان مادها بر فرمانروای خود شوریدند و وی را دستگیر نموده و تحویل کوروش دادند. این گونه بود که خاتمه حکومت صد و پنجاه ساله مادها به گل نشست و سقوط کرد. طبق روایات آمده که آستیاگ پدر ماندانا (مادر کوروش) جد مادری کوروش بوده است. اما بعضی دیگر این ادعا را رد نموده و معتقدند آستیاگ هیچ رابطه خویشاوندی با کوروش بزرگ نداشته است. اما همه این اوصاف درباره تمدنی بزرگ بسیار ناچیز و کوچک شمرده می گردد چرا که وقتی به بنای تاریخی هگمتانه قدم می گذارید شاهد صلابت بزرگ و غیر قابل وصف می شوید. این اشیا در موزه تاریخ هگمتانه نگهداری می شوند.

حفاری های هگمتانه زیبا

پس از حفاری های تپه هگمتانه آثاری شگرف از نوع معماری و نقشه شهر بدست آمد. پس از کاوش های بسیار معین شده که سیستم آبرسانی هگمتانه در زمان حکومت مادها و پارت ها بسیار پیشرفته و کارآمد بود. این سیستم آبرسانی در حفاری های هگمتانه شامل کانال هایی به عرض حدود 3 متر بوده که کف این کانال ها با آجر منظم کار شده است. تا به امروز توانسته اند با حفاری های هگمتانه حدود 14000 متر مربع از این شهر باستانی را نمایان سازند. در ضمن اشیای قابل ملاحظه ای نیز کشف شده که می توان به ظروف، کتیبه ها و لوح ها اشاره نمود.

لوح ها بدست آمده در حفاری های تاریخ هگمتانه

-آریارمنه از انواع زرین نوشته شده به خط میخی با سایز 12*8 سانتی متر و در 10 سطر می باشد. آریارمنه نام نیای داریوش اول می باشد. این لوح زرین در آلمان نگه داری می گردد.

-آرشام از انواع زرین نوشته شده به خط میخی با سایز 13*8 سانتی متر و در 11 سطر می باشد. این لوح زرین در موزه شخصی آمریکایی به نام مارسل ویدال نگه داری می گردد.

-دو لوح بی نام که نوشته هایشان یکی است یکی نقره ای و دیگری زرین(طلا) است با سایز 19*9 سانتی متر و در حفاری یکی از خانه های بالای تپه هگمتانه یافت شده است. این دو لوح سیمین و زرین در موزه های ایران نگه داری می شوند.

-لوح داریوش دوم: این لوح از نوع زرین است و به نام داریوش دوم با سایز 5*5 سانتی متر و دارای 23 سطر به خط میخی می باشد. این لوح که در خارج از ایران بوده اکنون به وسیله موزه ایران باستان خریداری شده و در داخل همین موزه نگه داری می گردد.

-لوح اردشیر دوم: این لوح از نوع زرین است و به نام اردشیر دوم پسر داریوش شاه دوم در سایز 13*13سانتی متر و دارای 20 سطر است.

-کوزه ای که بخشی از آن شکسته و متعلق به خشایار شاه اول پسر داریوش شاه اول است.

-بشقاب و جام نقره ای متعلق به اردشیر اول از دوره هخامنشیان.

-کاسه طلایی و بزرگ که رویش به خط میخی حک شده داریوش شاه.

-بزرگستون هایی تخریب شده که دارای کتیبه هایی با خط میخی مربوط به شاهان هخامنشی هستند.

نکته: بر روی یکی از کتیبه ها نوشته شده است که اردشیر شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه این سرزمین، پسر داریوش، داریوش پسر اردشیر، اردشیر پسر خشایار، خشایار پسر داریوش و داریوش پسر ویشتاسب هخامنشی بزرگ این کاخ را به لطف اورمزد، ناهید و مهر ساخته باشم که مرا از همه بدی ها حفظ بدارند و آنچه را من ساخته ام از گزندها و آسیب ها مصون بدارند.